କଟକ, ୨୪/୦୬: ରଡ଼୍, ସିମେଣ୍ଟ, ବାଲି ସହିତ କେମିକାଲ୍ ପ୍ଲାଷ୍ଟର୍ ଫିକ୍ସିଟ୍ ଦେଇ ନିର୍ମାଣ ହେଉଥିବା ଘରର ଛାତ ଫାଟିଯିବା ଆଜିକା ଦିନରେ ଅସ୍ୱାଭାବିକ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଦେଢଶହ ବର୍ଷ ଧରି କଟକ ସହର ଛାତି ଉପରେ ଆଜି ବି ସେମିତି ଛିଡ଼ା ହେଇ ରହିଛି ଯୋବ୍ରା ଖୁଣ୍ଟି । କେହି କେହି ଏହାକୁ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ବତୀଘର କୁହନ୍ତି, ଆଉ କେହି କହନ୍ତି କଟକ ସହରକୁ ଚିହ୍ନଟ କରୁଥିବା ଐତିହାସିକ ସ୍ମାରକୀ । ଏ ଭିତରେ ୧୫୦ ବର୍ଷ ପୂରଣ କରିସାରିଲାଣି ‘ଯୋବ୍ରା ଖୁଣ୍ଟି’ । ଏକଦା ଚୂନ ଓ ବେଲ ଅଠାରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ମାଟି ଖୁଣ୍ଟି ବହୁ ପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ ବାତ୍ୟାକୁ ସହି ସେମିତି ଛିଡ଼ା ହୋଇରହିଛି । ଏବେ ଏହାର ସ୍ଥାୟିତ୍ୱ ଯାଞ୍ଚ୍ କରିବା ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକ ସୁରକ୍ଷା ପ୍ରଦାନ କରିବାର ସମୟ ଉପନୀତ ହେଲାଣି ବୋଲି ଐତିହାସିକମାନେ ମତ ବ୍ୟକ୍ତ କରୁଛନ୍ତି ।
ଏକଦା ଯୋବ୍ରା ଅଞ୍ଚଳ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରମୁଖ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ପେଣ୍ଠସ୍ଥଳୀ ରହିଥିଲା । ଆଜିର ଛତ୍ରବଜାର, ମାଲଗୋଦାମ ମଧ୍ୟ ଏହାର ଅଂଶବିଶେଷ ଥିଲା କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ । ସେତେବେଳର ଯୋବ୍ରା ୱାର୍କସପ୍ ବା ବର୍ତ୍ତମାନର ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ପରିସରରେ ଏହି ଯୋବ୍ରା ଖୁଣ୍ଟିଟି ଦଣ୍ଡାୟମାନ ହୋଇ ରହିଛି । ଏହା ବାସ୍ତବରେ କ’ଣ ଏହାର ଐତିହାସିକ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଖୋଜିବାରେ ଜଣାପଡିଛି ଯେ, ଏହା ଏକ ବିଶାଳକାୟ ଚିମିନି । ଇତିହାସକାରଙ୍କ ମତରେ ଏହି ଖୁଣ୍ଟିର ଜନ୍ମବୃତ୍ତାନ୍ତର ମୂକସାକ୍ଷୀ ହେଉଛି ତାଳଦଣ୍ଡା କେନାଲ୍ । ୧୮୬୮ ମସିହାରେ ଅବିଭକ୍ତ କଟକ ଜିଲ୍ଲାର କୃଷି ଓ ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସୁବିଧା ପାଇଁ ଏହି କେନାଲ୍ ଖୋଳାଯାଇଥିଲା । ଏହାର କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ଏହାରି ନିକଟରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା ଏକ ୱାର୍କସପ୍ ବା ନୌବାଣିଜ୍ୟରେ ବ୍ୟବହୃତ ଲଞ୍ଚ୍ ମରାମତି କାରଖାନା । ତତ୍କାଳୀନ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକ ଜି.ଏଚ୍. ଫକ୍ଲର୍ ଏହି ୱାର୍କସପ୍କୁ ଯୋବ୍ରାଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ । ୱାର୍କସପ୍ର ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଷ୍ଟିମ୍ ପାୱାର୍ ପ୍ରୋସେସ୍ ବା ବାଷ୍ପ ଚାଳିତ ପ୍ରକ୍ରିୟାକରଣରେ କରାଯାଉଥିଲା ।
କୋଇଲା ଭାଟି କରାଯାଇ ସେଥିରେ ଲୁହା ତରଳା କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଥିଲା । ପରେ ଏଠାରେ ଥିବା ୩୨ଟି ଯନ୍ତ୍ରରେ ବିଭିନ୍ନ ସାମଗ୍ରୀ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିଲା । ୱାର୍କସପ୍ର ସମସ୍ତ ବାଷ୍ପ ନିର୍ଗତ କରିବାକୁ ସେହିଠାରେ ଏକ ବିରାଟ ଚିମିନି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିଲା । ୱାର୍କସପ୍ଠାରୁ ପ୍ରାୟ ୩୦ମିଟର ଦୂରରେ ଏହି ଚିମିନି ନିର୍ମାଣ କରାଯାଇ ବାଷ୍ପ ନିର୍ଗତ କରାଯାଉଥିଲା। କେବଳ ବାଷ୍ପ ନିର୍ଗତ ପାଇଁ ନୁହେଁ, ବତୀଖୁଣ୍ଟ ଭାବେ ଏହାର ବ୍ୟବହାର ମଧ୍ୟ ହେଉଥିଲା । ବୈତରଣୀ, ମହାନଦୀ ଓ ପରେ ତାଳଦଣ୍ଡା କେନାଲ ଦେଇ ପ୍ରବେଶ କରୁଥିବା ବେଙ୍ଗଲ୍ ଜେଟି, ବୋଟ୍ଗୁଡିକ ମଧ୍ୟରାତ୍ରିରେ ଆସୁଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ସୂଚନା ଲାଗି ଏହି ବତୀଖୁଣ୍ଟର ଗୁରୁତ୍ୱ ବେଶ୍ ଅଧିକ ରହିଥିଲା । ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷଣ କମାଇବା ଲାଗି ଏହି ଚିମିନିର ଉଚ୍ଚତା ପ୍ରାୟ ଶହେ ଫୁଟ୍ରୁ ଅଧିକ କରାଯାଇଥିଲା । ଏହାସହ ନିର୍ମାଣରେ ସେ ସମୟରେ ଇଟା ସହିତ ଚୂନ ଓ ବେଲଅଠା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଇଥିବା କୁହାଯାଏ ।
ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ଓ ଯୋବ୍ରା ଖୁଣ୍ଟି ଇତିହାସର ମୂକସାକ୍ଷୀ ହୋଇ ରହିଥିବା ବେଳେ ଏହି ବିଶାଳ ଖୁଣ୍ଟିର ସ୍ଥାୟିତ୍ୱ ନେଇ ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କେବେ ଯାଞ୍ଚ୍ କରାଯାଇନାହିଁ । ଏକ ବିରାଟ ଗଛ ଖୁଣ୍ଟି ଉପରେ ଉଠି ଏହାର କିଛି ଭାଗକୁ ଫଟାଇ ସାରିଲାଣି । ସେହିପରି ଦୀର୍ଘ ଦିନ ହେବ ଏହାକୁ ରଙ୍ଗ ବି କରାଯାଇନାହିଁ । ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କଥା ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟ ପରିସରରେ ଏହି ଖୁଣ୍ଟିଟି ରହିଥିଲେ ହେଁ ଏଥିପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦିଆଯାଉନି । କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯାଇ ଏଠାରେ ଥିବା ନୌବାଣିଜ୍ୟ ସଂଗ୍ରହାଳୟକୁ ସଜାଇ ଦିଆଗଲା । ଅଥଚ ଏହି ଐତିହ୍ୟର ସ୍ମୃତିକୁ ସେମିତି ତା’ ଭାଗ୍ୟ ଉପରେ ଛାଡ଼ି ଦିଆଯାଇଛି । ଏହା ଭିତରେ ୧୯୯୯ ପ୍ରଳୟଙ୍କରୀ ମହାବାତ୍ୟା, ଫନି ଭଳି କେତେ ବାତ୍ୟା ଗଲାଣି । ତେଣୁ ଏହାର ସ୍ଥିତି ତୁରନ୍ତ ଯାଞ୍ଚ୍ କରାନଗଲେ ଏହା ଆଗକୁ ବିପଦସଂକୁଳ ସାଜିପାରେ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି।
