ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ,୦୨/୦୭: ତିବ୍ଦତୀୟ ବୌଦ୍ଧ ଧର୍ମର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ନେତା ଦଲାଇ ଲାମା। ବର୍ତ୍ତମାନର ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଦଲାଇ ଲାମା ତେନଜିନ୍ ଗ୍ୟାତ୍ସୋ ୧୯୫୦ ମସିହାରୁ ଏହି ପଦବୀରେ ଥାଇ ଭୁମିକା ନିର୍ବାହ କରିଆସୁଛନ୍ତି। ସେ କେବଳ ଜଣେ ଧାର୍ମିକ ନେତା ନୁହଁନ୍ତି ବରଂ ତିବ୍ଦତର ସ୍ୱାୟତ୍ତତା ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିଚୟର ପ୍ରତୀକ ମଧ୍ୟ। ଚୀନ୍ ଏବଂ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦର ଅନେକ କାରଣ ଅଛି। ଏହି କାରଣଗୁଡ଼ିକ ତିବ୍ଦତର ଐତିହାସିକ, ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ରାଜନୈତିକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ସହିତ ଜଡ଼ିତ। ଆସନ୍ତୁ ଏହାକୁ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ଜାଣିବା।
ଦଲାଇ ଲାମା ଏବଂ ଚୀନ୍ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦକୁ ବୁଝିବା ପାଇଁ, ପ୍ରଥମେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ତିବ୍ଦତର ଇତିହାସ। ତିବ୍ଦତ ଐତିହାସିକ ଭାବରେ ଏକ ସ୍ୱାଧୀନ ଅଞ୍ଚଳ ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ୧୩ଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ୨୦ଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହା କେତେକ ସମୟରେ ଚୀନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ଥିଲା। ୧୯୫୦ ମସିହାରେ, ଚୀନ୍ର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନେତା ମାଓ ସେ ତୁଙ୍ଗଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଚୀନ୍ ସାମରିକ ଭାବରେ ତିବ୍ଦତକୁ ଦଖଲ କରିଥିଲା ଏବଂ ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଏହାକୁ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଭାବରେ ଚୀନ୍ର ଅଂଶ ଘୋଷଣା କରିଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଏହା ସତ୍ତ୍ୱେ, ତିବ୍ଦତ ନିଜକୁ ଚୀନ୍ର ଅଂଶ ବୋଲି ମାନି ନଥିଲା।
ବିବାଦର ମୁଖ୍ୟ କାରଣ କ'ଣ?
ତିବ୍ବତର ସ୍ବାଧିନତା:
ଦଲାଇ ଲାମା ଏବଂ ତାଙ୍କ ସମର୍ଥକମାନେ ତିବ୍ଦତ ପାଇଁ ବାସ୍ତବିକ ସ୍ୱାୟତ୍ତତା ଦାବି କରନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ସାଂସ୍କୃତିକ, ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ଭାଷାଗତ ସ୍ୱାଧୀନତା ମଧ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ତଥାପି, ୧୯୮୦ ଦଶକରୁ, ଦଲାଇ ଲାମା ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରିବର୍ତ୍ତେ "ମଧ୍ୟମ ମାର୍ଗ" ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱାରୋପ କରିଆସୁଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ତିବ୍ଦତ ଚୀନ୍ ଭିତରେ ଅଧିକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା ପାଇବ। ଚୀନ୍ ଏହାକୁ ତିବ୍ଦତକୁ ଅଲଗା କରିବାର ଏକ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ବୋଲି ଭାବେ, ଏବଂ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ "ବିଚ୍ଛିନ୍ନତାବାଦୀ" ବୋଲି ଅଭିହିତ କରେ।
ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ବୈଶ୍ବିକ ପ୍ରତିଛବି:
ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ଶାନ୍ତି ଏବଂ ମାନବାଧିକାରର ପ୍ରତୀକ ଭାବରେ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ସମ୍ମାନ କରାଯାଏ। ସେ ୧୯୮୯ ମସିହାରେ ନୋବେଲ ଶାନ୍ତି ପୁରସ୍କାର ପାଇଥିଲେ। ତାଙ୍କର ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଲୋକପ୍ରିୟତା ଏବଂ ବିଶ୍ୱ ନେତାମାନଙ୍କ ସହ ସାକ୍ଷାତ ଚୀନ୍ରେ ଭୟ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଯେ ଏହା ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ତିବ୍ଦତ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ମଜବୁତ କରୁଛି। ଯେତେବେଳେ ଭାରତ, ଆମେରିକା ଭଳି କୌଣସି ଦେଶ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ଭେଟିଥାଏ, ଚୀନ୍ ଏହାର ଦୃଢ଼ ପ୍ରତିବାଦ କରେ ଏବଂ ଏହାକୁ ଏହାର ଆଭ୍ୟନ୍ତରୀଣ ବ୍ୟାପାରରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ ବୋଲି ବିବେଚନା କରେ।
ତିବ୍ବତରେ ଚୀନ ନୀତି:
ଚୀନ୍ ତିବ୍ଦତରେ ଅନେକ କଠୋର ନୀତି କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ କରିଛି। ଏଥିରେ ତିବ୍ଦତୀୟ ବୌଦ୍ଧ ମଠ ଉପରେ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ, ତିବ୍ଦତୀୟ ଭାଷା ଏବଂ ସଂସ୍କୃତିର ଦମନ, ତିବ୍ଦତରେ ବିଶାଳ ହାନ୍ ଚୀନ୍ ଜନସଂଖ୍ୟାର ପୁନର୍ବାସ ଇତ୍ୟାଦି ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ଦଲାଇ ଲାମା ଏହି ନୀତିଗୁଡ଼ିକୁ ସମାଲୋଚନା କରନ୍ତି, ଯାହାକୁ ବେଜିଂ "ଚୀନ ବିରୋଧୀ" ପ୍ରଚାର ବୋଲି ବିବେଚନା କରେ। ତିବ୍ଦତରେ ମାନବାଧିକାର ଉଲ୍ଲଂଘନର ଅଭିଯୋଗ, ଯେପରିକି ଧାର୍ମିକ ସ୍ୱାଧୀନତା ଉପରେ କଟକଣା ଏବଂ ପ୍ରତିବାଦକାରୀଙ୍କ ଦମନ, ମଧ୍ୟ ବିବାଦକୁ ଆହୁରି ବୃଦ୍ଧି କରୁଛି।
ଦଲାଇଲାମାଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ ପ୍ରସଙ୍ଗ:
ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ବୟସ (୨୦୨୫ ମସିହାରେ ୯୦ ବର୍ଷ) ହେତୁ ତାଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ କିଏ ହେବେ ବୋଲି ବର୍ତ୍ତମାନ ଉଠିଥିବା ପ୍ରଶ୍ନ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ। ତିବ୍ଦତୀୟ ବୌଦ୍ଧ ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ, ଦଲାଇ ଲାମା ପୁନର୍ଜନ୍ମ ପାଆନ୍ତି ଏବଂ ନୂଆ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ଚୟନ କରାଯାଏ। କିନ୍ତୁ ଚୀନ୍ କହିଛି ଯେ ସେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ନିଯୁକ୍ତିକୁ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିବ, ଯେପରି ସେ ପଞ୍ଚେନ ଲାମାଙ୍କ କ୍ଷେତ୍ରରେ କରିଥିଲା। ଅର୍ଥାତ୍, ଚୀନ୍ ଚାହୁଁଛି ଯେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଲାଇ ଲାମା ଜଣେ ଚୀନ୍ ବ୍ୟକ୍ତି କିମ୍ବା ଚୀନ୍ ପ୍ରଭାବରେ ଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ହୁଅନ୍ତୁ।
ଚୀନ୍ର ବିରକ୍ତିଭାବ ପଛର ଅନ୍ୟ କାରଣ:
ଚୀନ୍ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ତିବ୍ଦତରେ ତାଙ୍କର ନିୟନ୍ତ୍ରଣକୁ ନିଜର ବିପଦ ଭାବରେ ଦେଖେ। ତିବ୍ଦତୀୟ ସମ୍ପ୍ରଦାୟରେ ଦଲାଇଲାମାଙ୍କ ବିଶ୍ୱସ୍ତରୀୟ ଆକର୍ଷଣ ଏବଂ ପ୍ରଭାବ, ଚୀନ୍ର ଏକ-ଦଳୀୟ ଶାସନ ପାଇଁ ଅସହଜ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଚୀନ୍ ତିବ୍ଦତକୁ ନିଜ ଅଞ୍ଚଳର ଏକ ଅବିଚ୍ଛେଦ୍ୟ ଅଂଶ ବୋଲି ବିବେଚନା କରେ ଏବଂ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ଦାବିକୁ ଜାତୀୟ ଏକତା ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିବେଚନା କରେ। ବିଶ୍ୱ ନେତାଙ୍କ ସହ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ବୈଠକ ଏବଂ ତିବ୍ଦତ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଆଲୋଚନା ଚୀନ୍କୁ କୂଟନୈତିକ ଭାବରେ ବିଚଳିତ କରୁଛି।
ଭାରତର ଆଭିମୁଖ୍ୟ:
ଭାରତ ୧୯୫୯ ମସିହାରେ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଥିଲା ଏବଂ ଧର୍ମଶାଳାରେ ତାଙ୍କ ନିର୍ବାସିତ ସରକାର (କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ତିବ୍ଦତୀୟ ପ୍ରଶାସନ)କୁ ଆଶ୍ରୟ ଦେଇଥିଲା। ଭାରତ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ଜଣେ ଧାର୍ମିକ ନେତା ଭାବରେ ସମ୍ମାନ କରେ। ଏହା ଭାରତ-ଚୀନ୍ ସମ୍ପର୍କରେ ଉତ୍ତେଜନାର କାରଣ ହୋଇଛି। ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ, ଚୀନ୍ ଏବଂ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବିବାଦ ତିବ୍ଦତର ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା, ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିଚୟ ଏବଂ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ପ୍ରତିଛବି ସହିତ ଜଡ଼ିତ।
କାହିଁକି ଦଲାଇଲାମାଙ୍କୁ ବିପଦ ବୋଲି ଭାବୁଛି ଚୀନ୍:
ଚୀନ୍ ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କୁ ତାର ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ଏବଂ ଜାତୀୟ ଏକତା ପାଇଁ ବିପଦ ବୋଲି ଭାବୁଥିବା ବେଳେ ଦଲାଇ ଲାମା ତିବ୍ଦତର ସାଂସ୍କୃତିକ ଏବଂ ଧାର୍ମିକ ସ୍ୱାଧୀନତାକୁ ସମର୍ଥନ କରନ୍ତି। ଏହି ବିବାଦ ଐତିହାସିକ, ରାଜନୈତିକ ଏବଂ ସାଂସ୍କୃତିକ ପାର୍ଥକ୍ୟଗୁଡ଼ିକର ମିଶ୍ରଣ ଅଟେ। ତେଣୁ, ଚୀନ୍ ଏବଂ ତିବ୍ଦତର ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ନେତା ଦଲାଇ ଲାମାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିରନ୍ତର ବିବାଦ ଲାଗି ରହିଛି।
