ବ୍ରହ୍ମପୁର, ୩୧/୦୩: ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଜାତୀୟ ସଭା ଗୃହ ହେଉଛି ଉତ୍କଳ ଆଶ୍ରମ। ଏହାକୁ ଏବେ ପୁରିଛି ଶହେ ବର୍ଷ। ସରକାର ଐତିହ୍ୟର ସୁରକ୍ଷା ଯାତ୍ରା ଆରମ୍ଭ କରିଛନ୍ତି । ଶତାଦ୍ଦୀରେ ପହଞ୍ଚିଥିବା ବ୍ରହ୍ମପୁରର ଉତ୍କଳ ଆଶ୍ରମ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ଗଠନର ମୂକ ସାକ୍ଷୀ ସାଜି ଛିଡ଼ା ହୋଇଛି । ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନରେ ଅବିଭକ୍ତ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ । ଏଠାରୁ ହିଁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରଥମ ପ୍ରସ୍ତୁତି । ୨୨ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୨୫ରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଥିବା ଉତ୍କଳ ଆଶ୍ରମକୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଶହେ ବର୍ଷ ପୁରିଛି।
ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ, ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ, ଜିଲ୍ଲାର ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀଙ୍କ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅନେକ ସ୍ମୃତିକୁ ଉଜ୍ଜିବୀତ କରୁଛି ଏହି ସ୍ମାରକୀ । ଏହାକୁ ଜାତୀୟ ଐତିହ୍ୟରେ ସ୍ଥାନିତ କରିବାକୁ ସହରର ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ, ସାହିତ୍ୟିକ, ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନକାରୀ ଦାବି କରିଛନ୍ତି । ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାବାସୀ ଉତ୍କଳ ଆଶ୍ରମରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ଗୃହ ପାଇଁ ମନସ୍ଥ କରିଥିଲେ । ଏହା ତତ୍କାଳୀନ ବଡ଼ଖେମୁଣ୍ଡି ରାଜା ଏସ୍. ଗଜପତି ମହାରାଜଙ୍କ ଅଧୀନରେ ଥିଲା । ରାଜା ସେହି ଜମିକୁ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ପାଇଁ ଦାନ କରିଥିଲେ । ୧୯୨୦ ଫେବ୍ରୁଆରୀ ୨୬ରେ ତତ୍କାଳୀନ ଜିଲ୍ଲାପାଳ ସି.ବି. କୋଟେରେଲି ଉତ୍କଳ ଆଶ୍ରମ ଗୃହର ଭିତ୍ତିପ୍ରସ୍ତର ପକାଇଥିଲେ ।
୧୯୨୫ ଜାନୁଆରୀରେ ତତ୍କାଳୀନ ମାଡ୍ରାସ୍ ଗଭର୍ଣ୍ଣର ଏଚ୍.ଇ. ଭିସ୍କାଉଣ୍ଟ୍ ଗୋସେନ୍ ଏହାକୁ ଉଦ୍ଘାଟନ କରିଥିଲେ । ୧୮୮୯ରେ ପ୍ରଥମେ କଟକ ଠାରେ ଆୟୋଜିତ ସଭାରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ଗଠନର ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହି ସଭାରେ ଯେଉଁ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଗଠନ ହୋଇଥିଲା ତା'ର ନାମକରଣ କରାଯାଇଥିଲା ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀ ସଭା । ୧୯୦୩ରୁ ୧୯୩୬ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓଡ଼ିଶା ଗଠନର ପ୍ରମୁଖ ସମୟ ବୋଲି ଉପସ୍ଥାପନା କରାଯାଏ । ୧୯୦୩ରେ କଟକ ଇଦ୍ଗାହ ପଡ଼ିଆରେ ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ପ୍ରଥମ ଅଧିବେଶନ ହୋଇଥିଲା । ଏହି ସଭାରେ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱ କରିବା ପାଇଁ ଏକ ଆବେଦନପତ୍ର ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା । ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀର ନେତୃତ୍ୱ ନେଇଥିବା ମହାପୁରୁଷମାନେ ବ୍ରହ୍ମପୁର ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଏକତ୍ରିତ ହୋଇଥିଲେ ସେହି ସ୍ଥାନଟି ହେଉଛି ବର୍ତ୍ତମାନର "ଉତ୍କଳ ଆଶ୍ରମ' ।
ଏହି ଠାରେ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ପାଇଁ ଆୟୋଜିତ ବୈଠକରେ ମହାରାଜା କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ଗଜପତି, ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, ମଧୁସୂଦନ ଦାସ, ବ୍ୟାସକବି ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି, ଶଶି ଭୂଷଣ ରଥ, କାନ୍ତକବି ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର, କବିସୂର୍ଯ୍ୟ ବଳଦେବ ରଥ, ରାଜା ହରିହର ମର୍ଦ୍ଦରାଜ ଦେଓଙ୍କ ସମେତ ଓଡ଼ିଶାର ବହୁ ବରପୁତ୍ର ଯୋଗଦାନ କରିଥିଲେ । ଅବସରପ୍ରାପ୍ତ ସଂସ୍କୃତି ଅଧିକାରୀ କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ନିଶଙ୍କ କହିଛନ୍ତି, ଭାଷା ଭିତ୍ତିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ହେଉ କିମ୍ବା ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ଅବିଭକ୍ତ ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ଭୂମିକା ସବୁବେଳେ ଅଗ୍ରଣୀ । ଏହି ଠାରୁ ଚକରା ବିଷୋୟୀଙ୍କ ଆନ୍ଦୋଳନ, ଘୁମୁସରରେ ଦିନବନ୍ଧୁ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଭାଷା ଆନ୍ଦୋଳନ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅନେକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଗଢ଼ି ତୋଳିଥିଲା । ଯାହାକି ଇତିହାସର ପୁଷ୍ଠାରେ ଲୁଚି ବସିବାକୁ ଲାଗିଛି । ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶ ଗଠନ ପାଇଁ ବ୍ରହ୍ମପୁରର ଉତ୍କଳ ଆଶ୍ରମ ରାଜ୍ୟର ପ୍ରଥମ ବୈଠକ ଗୃହ ଭାବେ ସ୍ଥାପିତ ହୋଇଥିଲା । ଅନେକ ଆନ୍ଦୋଳନର ଏହା ମୂକ ସାକ୍ଷୀ । ଏହାର ସୁରକ୍ଷା ସହ ଜାତୀୟ ଐତିହ୍ୟ ସ୍ମାରକୀ ଭାବେ ସରକାର ଘୋଷଣା କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି ।
