ଭୁବନେଶ୍ୱର: ପ୍ରାୟ ଅଧିକାଂଶ ଲୋକ କ୍ଷମତା ଭଲ ପାଆନ୍ତି । ସେଥିରେ କିଛି ତ୍ରୁଟି ନାହିଁ । ଆମକୁ ବି କ୍ଷମତା ମିଳିଲେ ଆମେ ଗ୍ରହଣ କରିବୁ। କାରଣ କ୍ଷମତା ଥିଲେ ଲୋକ ସମ୍ମାନ ଦେବେ, ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟ ସହଜରେ ହୋଇଯିବ, ବିଭିନ୍ନ ବଡ଼ ବଡ଼ ମଞ୍ଚରେ ବସିବାକୁ ଓ କହିବାକୁ ସୁଯୋଗ ମିଳିବ । ସବୁ ପ୍ରକାର ଲୋକଙ୍କ ସହିତ ମିଶିବାକୁ ସୁଯୋଗ ମିଳିବ । ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ କିଛି କରିବାର ସୁଯୋଗ ମିଳିବ । ପୁନଶ୍ଚ ମଣିଷ ଉଚ୍ଚାଭିଳାଷୀ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ, କାରଣ ଆଜି ଯେଉଁସବୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଉଦ୍ଭାବନ ଓ ଆବିଷ୍କାର ହୋଇଛି, ଜୀବନ ସରସ ଓ ସୁନ୍ଦର ହୋଇଛି, ତାହା ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି ମଣିଷର, ଅଭିଳାଷ, ଆଶା ଓ ଆକାଂକ୍ଷା ଯୋଗୁଁ । ଏଣୁ କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିବା ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା ବା ବିଧାୟକ, ସାଂସଦ ବା ମନ୍ତ୍ରୀ ହେବାପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବା କିଛି ଭୁଲ୍ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ଏହା ହାସଲ ପାଇଁ ଅସତ୍, ଅନ୍ୟାୟ, ହିଂସାତ୍ମକ ପଥ ଅବଲମ୍ବନ କରିବା ଅନୁଚିତ । ନୈତିକତା, ମାନବିକତାକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେବା ଏବଂ ସମ୍ବେଦନହୀନ ହେବା ଅନୁଚିତ । ଅବଶ୍ୟ ସବୁ ମଣିଷ ଖରାପ ନୁହଁନ୍ତି, କି ସବୁ ରାଜନେତା ମଧ୍ୟ ଖରାପ ନୁହଁନ୍ତି ।
ଜନପ୍ରତିନିଧି ଗଣତନ୍ତ୍ର ପ୍ରକ୍ରିୟାର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ । କିନ୍ତୁ କ୍ଷମତା ହାସଲ ପାଇଁ ଚେଷ୍ଟା କରିବାବେଳେ ଦେଶ, ରାଜ୍ୟ ଓ ଜନତାଙ୍କ ସେବା କରିବାପାଇଁ ଚାହୁଁଛୁ ବୋଲି କହିବା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୁଲ୍ । କାରଣ ଦେଶ ଓ ଜନତାଙ୍କ ସେବା କରିବା ପାଇଁ ଅନେକ ମାଧ୍ୟମ ଅଛି । ଯଦି ବିଧାୟକ, ସାଂସଦ ବା ମନ୍ତ୍ରୀ ହେବା ସେବା ପାଇଁ, ତେବେ ନିର୍ବାଚନବେଳେ ଏତେ ଉଗ୍ର ପ୍ରଚାର ଓ ହିଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୀଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅପନିନ୍ଦା, କୁତ୍ସାରଟନା କାହିଁକି? ସଭା, ସମିତି, ରୋଡ୍ ଶୋ’ରେ କୋଟି କୋଟି ଟଙ୍କା କାହିଁକି ବ୍ୟୟ କରାଯାଉଛି? ଯୁବକ ଓ ଯୁବତୀମାନଙ୍କୁ କାହିଁକି ନିୟୋଜିତ କରାଯାଉଛି । ଏତେମାତ୍ରାରେ ଦଳବଦଳ କାହିଁକି ଘଟୁଛି । ହଜାର ହଜାର କୋଟି କଳାଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ କରାଯାଇ ଭୋଟରଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରାଯାଉଛି । ମଦ ପିଇବା, ମାଂସଭୋଜି ପ୍ରବଳ ମାତ୍ରାରେ ନିର୍ବାଚନବେଳେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି । ଯଦି ସେବା ମନୋବୃତ୍ତି ହୋଇଥାନ୍ତା, ଭାରତୀୟ ନିର୍ବାଚନ ସର୍ବାଧିକ ବ୍ୟୟବହୁଳ ହୋଇନଥାନ୍ତା କି ଅପରାଧର ପୃଷ୍ଠଭୂମି ଥିବା ଲୋକ ବେଶୀ ନିର୍ବାଚନରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୁଅନ୍ତେ ନାହିଁ କି ଜିତନ୍ତେ ନାହିଁ । ଆଜି ଜଣେ ଅନ୍ୟ ଦଳର ନେତାର ଦୁର୍ନୀତି, କୁକାର୍ଯ୍ୟକୁ ତୀବ୍ର ବିରୋଧ କଲାବେଳେ, ନିଜ ଦଳର କୌଣସି ନେତାର ଦୁର୍ନୀତି ଓ କୁକାର୍ଯ୍ୟକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଛନ୍ତି? ଆଜି ରାଜନୀତି ସେବାପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୁହେଁ ବରଂ ଆଦର୍ଶହୀନ, ନୀତିହୀନ ହୋଇଯାଇଛି।
ରାଜନୀତି ଆଦର୍ଶହୀନ ହୋଇନଥିଲେ ଏତେମାତ୍ରାରେ ବ୍ୟୟ ହୁଅନ୍ତା ନାହିଁ । ସେଣ୍ଟର ଫର୍ ମିଡିଆ ଷ୍ଟଡିଜ୍ (ସିଏମ୍ଏସ୍)ର ତଥ୍ୟ ଅନୁସାରେ ୨୦୧୯ ନିର୍ବାଚନରେ ୬୦,୦୦୦ କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ୨୦୨୪ ନିର୍ବାଚନରେ ଏହି ପରିମାଣ ୧.୩୫ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କା ହେବ । ହାରାହାରି ଭୋଟ ପିଛା ୧୪୦୦ ଟଙ୍କା । ଆମେରିକାର ୨୦୨୦ ନିର୍ବାଚନରେ ୧.୨୦ଲକ୍ଷ କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ଦଳୀୟ ବ୍ୟୟ ଓ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ହାରାହାରି ବ୍ୟୟ କ୍ରମଶଃ ହ୍ରାସ ପାଇଲାବେଳେ କର୍ପୋରେଟମାନଙ୍କ ବ୍ୟୟ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ୨୦୧୪ରେ କର୍ପାରେଟମାନଙ୍କ ବ୍ୟୟ ମୋଟ୍ ବ୍ୟୟର ୩୩% ହୋଇଥିଲାବେଳେ, ୨୦୧୯ରେ ଏହା ୭୦% ହୋଇଥିଲା । ସେବା ପାଇଁ କ’ଣ ଏମିତି ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟ କରାଯାଏ । କର୍ପୋରେଟମାନେ କାହିଁକି ବ୍ୟୟ କରୁଛନ୍ତି? ପୁନଶ୍ଚ ଯଦି ନିର୍ବାଚିତ ବିଧାୟକ ଓ ସାଂସଦଙ୍କ ପୃଷ୍ଠଭୂମି ସମୀକ୍ଷା କରାଯାଏ, ତେବେ ନିର୍ବାଚନ ଅଧିକାଂଶ ଧନୀ ଓ ଅପରାଧୀଙ୍କ ଖେଳ ସାଜିଛି ବା କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିବାର ଏକ ବଡ଼ ମାଧ୍ୟମ ସାଜିଛି । ସେବା ମନୋବୃତ୍ତିର ଟିକେ ବାସ୍ନା ନାହିଁ । କେବଳ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥ ବ୍ୟୟ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନୁହେଁ ବରଂ ରାଜନୈତିକ ଆଚରଣ ଉପରେ ଅର୍ଥର ସୁଦୂରପ୍ରସାରୀ ପ୍ରଭାବ ପଡୁଛି । କ୍ଷମତା ଓ ପ୍ରଚୁର ଅର୍ଥ (କଳା ବା ଧଳା) ଥିଲେ, ସେଲିବ୍ରିଟି ଷ୍ଟାଟସ ହାସଲ ପରେ କିମ୍ବା କୌଣସି ରାଜନୈତିକ ପରିବାରରୁ ଆସିଥିଲେ ପୁନଶ୍ଚ କ୍ଷମତା ହାସଲ ପାଇଁ କିଛି ସକ୍ରିୟ ରାଜନୀତିକୁ ଆଦରି ନେଉଛନ୍ତି । ସେବା କଥା କେବଳ ଭାଷଣରେ ।
୨୦୨୪ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ କେବଳ ଭୋଟରଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୬୪.୨ କୋଟି ଥିଲା ଯାହା ଐତିହାସିକ । ସେହିପରି ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ୮୩୬୦ ଲୋକ ନିର୍ବାଚନରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ । କେବଳ ୧୯୯୬ରେ ଏହାଠାରୁ ଅଧିକ ବା ୧୩୯୫୨ଜଣ ନିର୍ବାଚନରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିଲେ । ଆସୋସିଏସନ ଫର୍ ଡେମୋକ୍ରାଟିକ୍ ରିଫର୍ମସ୍ (ଏଡିଆରଏସ୍) ଏବଂ ନ୍ୟାସନାଲ ଇଲେକ୍ସନ ୱାଚ୍ ଦ୍ୱାରା ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କ ଆଫିଡେଭିଟ୍ ବା ଆତ୍ମ-ଶପଥପତ୍ରକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କରି ନିର୍ବାଚନରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀ ଓ ନିର୍ବାଚିତ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତି ଓ ଅପରାଧିକ ମାମଲା ସମ୍ପର୍କରେ ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥାଏ । ବାସ୍ତବରେ ସମ୍ପଦ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ତାହା ଅଧିକ ହେବ । ଅତ୍ୟନ୍ତ ଚିନ୍ତା ଓ ଉଦ୍ବେଗର ବିଷୟ ହେଉଛି, ପ୍ରତ୍ୟେକ ନିର୍ବାଚନରେ ଅପରାଧିକ ମାମଲା ସହିତ ଜଡ଼ିତ ନିର୍ବାଚିତ ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ନିର୍ବାଚିତ ୫୪୩ଜଣ ଲୋକସଭା ସାଂସଦ ମଧ୍ୟରୁ ୨୦୦୪ରେ ୧୨୫ (୨୩%)ଜଣଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଅପରାଧିକ ମାମଲା ଥିଲାବେଳେ, ଏହା ୨୦୦୯ରେ ୧୬୨ (୩୦%), ୨୦୧୪ରେ ୧୮୫ (୩୪%), ୨୦୧୯ରେ ୨୩୩ (୪୩%)କୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ୨୦୨୪ ନିର୍ବାଚନରେ ୫୪୩ଜଣ ନବନିର୍ବାଚିତ ଲୋକସଭା ସଦସ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୨୫୧ଜଣ (୪୬%)ଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅପରାଧିକ ମାମଲା ପଞ୍ଜିକୃତ ହୋଇଛି ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୨୭ଜଣ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇଛନ୍ତି ।
ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୯ଜଣ ବା (୨୭%)ଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଗୁରୁତର ଅପରାଧ ଏବଂ ମହିଳାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅପରାଧ କରିବାର ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି । ଜିତିବାର ସମ୍ଭାବନା ୨୦୨୪ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଘୋଷିତ ଅପରାଧିକ ମାମଲା ଥିବା ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ପାଇଁ ୧୫.୩% ରହିଥିଲା । ସେହିପରି ୫୪୩ ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୨୦୧୪ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଜିତିଥିବା କୋଟିପତିଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ୮୨% ଥିଲାବେଳେ ୨୦୧୯ ନିର୍ବାଚନରେ ୮୮% ବା ୪୭୫କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା । ସେହିପରି ଏହା ୨୦୨୪ରେ ୯୩%କୁ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି । ଅର୍ଥାତ୍ ୫୪୩ ବିଜେତା ଲୋକସଭା ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୫୦୪ଜଣ କୋଟିପତି । ସଂସଦର ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସମ୍ପଦ କେବଳ ଗୋଟିଏ ନିର୍ବାଚନରୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ନିର୍ବାଚନକୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ଗତ ୧୫ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେମାନଙ୍କର ହାରାହାରି ସମ୍ପଦ ସାତଗୁଣରୁ ଅଧିକ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ଏହା ୨୦୦୯ରେ ୫.୩୫ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ ୨୦୧୯ରେ ୧୪.୭ କୋଟି ଟଙ୍କା, ୨୦୧୯ରେ ୨୦.୯ କୋଟି ଟଙ୍କା ଏବଂ ୨୦୨୪ରେ ୪୬.୩୪ କୋଟି ଟଙ୍କାକୁ ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ସର୍ବାଧିକ ୧୦ଜଣ ଧନୀଙ୍କ ସମ୍ପତ୍ତି ପରିମାଣ ମୋଟ୍ ଉପରେ ୧୪୩୧୦ କୋଟି ଟଙ୍କା । ୨୦୧୯ରେ ଜିତି ୨୦୨୪ ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ପୁନଃ ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱିତା କରୁଥିବା ୩୨୪ ସାଂସଦଙ୍କ ହାରାହାରି ସମ୍ପତ୍ତି ପ୍ରାୟ ୨୧.୫୫ କୋଟି ଟଙ୍କାରୁ "ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ’ ବୃଦ୍ଧି ହୋଇ ୩୦.୮୮ କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ପହଞ୍ଚିଛି । ଅର୍ଥାତ୍ ଗତ ପାଞ୍ଚବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୪୩% ବା ୯.୩୩ କୋଟି ଟଙ୍କା ବୃଦ୍ଧି ହୋଇଛି ।
ସେହିପରି ରାଜ୍ୟସଭା ଯାହା ପ୍ରତିଭାସମ୍ପନ୍ନ, ସୃଜନାତ୍ମକ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ସେଥିରେ ମଧ୍ୟ ଧନୀ ଓ ଅପରାଧିକ ମାମଲା ଥିବା ଲୋକଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ବୃଦ୍ଧିପାଇଛି । ୨୨୫ଟି ରାଜ୍ୟସଭା ସାଂସଦଙ୍କ ହାରାହାରି ସମ୍ପତ୍ତି ୮୦.୯୩ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲାବେଳେ ୭୫ଜଣ ନିଜ ବିରୋଧରେ ଅପରାଧିକ ମାମଲା କଥା ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ଚାରିଜଣ ମହିଳାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅପରାଧ କରିଥିବାର ମଧ୍ୟ ସ୍ୱୀକାର କରିଛନ୍ତି । ପୁନଶ୍ଚ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳରେ ଯେଉଁମାନେ ସ୍ଥାନ ପାଇଛନ୍ତି, ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଏଥିରୁ ମୁକ୍ତ ନୁହଁନ୍ତି । ନୂତନ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୯୯% କୋଟିପତି । ହାରାହାରି ସମ୍ପତ୍ତି ୧୦୭.୯୪ କୋଟି ଟଙ୍କା । ପୁନଶ୍ଚ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୧୯ଜଣ (୨୭%)ଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଗୁରୁତର ଅପରାଧ ଏବଂ ମହିଳାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅପରାଧ କରିବାର ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି । ୨୪୦ଟି ସିଟ୍ ଜିତିଥିବା ସର୍ବବୃହତ ଦଳ ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଥିବା ବିଜେପିର ସର୍ବାଧିକ ସଂଖ୍ୟକ କୋଟିପତି ଅଛନ୍ତି । ୨୪୦ ବିଜେତା ବିଜେପି ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୯୫% ଅର୍ଥାତ୍ ୨୪୦ ମଧ୍ୟରୁ ୨୨୭ଜଣ କୋଟିପତି । ହାରାହାରି ସମ୍ପତ୍ତି ହେଉଛି ୫୦.୦୪ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିବାବେଳେ ୩୯% ସେମାନଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଅପରାଧିକ ମାମଲା ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ଅକ୍ଟୋବର ୨୦୨୩ ସୁଦ୍ଧା ମୋଟ୍ ୧୦୭ ସାଂସଦ ଏବଂ ବିଧାୟକଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଘୃଣା ବକ୍ତବ୍ୟର ଅଭିଯୋଗ ରହିଛି ।
ଯଦି ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭା କଥା ବିଚାର କରାଯାଏ, ତେବେ ୧୪୭ ବିଧାନସଭା ଆସନ ମଧ୍ୟରୁ ୭୮ଟି ହାସଲ କରି ବିଜେପି କ୍ଷମତାକୁ ଆସିଥିବାବେଳେ ବିଜେଡି ମାତ୍ର ୫୧ଟି ଆସନ ଜିତିବାରେ ସଫଳ ହୋଇଛି । କଂଗ୍ରେସ କେବଳ ୧୪ଟିରେ ଜିତିଛି ଏବଂ ସିପିଆଇ-ଏମ୍ ଗୋଟିଏ ଓ ତିନିଜଣ ସ୍ୱାଧୀନ ପ୍ରାର୍ଥୀ ମଧ୍ୟ ବିଜୟୀ ହୋଇଛନ୍ତି । ୧୪୭ ବିଜେତା ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୫୮% କିମ୍ବା ୮୫ ପ୍ରାର୍ଥୀ ନିଜ ବିରୋଧରେ ଥିବା ଅପରାଧିକ ମାମଲା ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୬୭ଜଣ ବା (୪୬%) ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଗୁରୁତର ଅପରାଧିକ ମାମଲା ରହିଛି । ୨୦୧୯ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ୪୯(୩୪%) ବିଧାୟକ ନିଜ ବିରୋଧରେ ଗୁରୁତର ଅପରାଧିକ ମାମଲା ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ । ଓଡ଼ିଶା ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ବିଜେତା ପ୍ରାର୍ଥୀଙ୍କ ହାରାହାରି ସମ୍ପତ୍ତି ୭.୩୭ କୋଟି ଟଙ୍କା ହୋଇଥିବାବେଳେ ୨୦୧୯ ବିଧାନସଭା ନିର୍ବାଚନରେ ଏହା ୪.୪୧ କୋଟି ଟଙ୍କା ଥିଲା । ଓଡ଼ିଶାରେ ନବନିର୍ବାଚିତ ବିଧାୟକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ୭୩% ଲୋକ ହେଉଛନ୍ତି କୋଟିପତି ।
ଆଜି ଯେଉଁ ଅପରାଧ, ହିଂସା, ଦୁର୍ନୀତି, କଳାବଜାରୀ, ସାମାଜିକ ଅସ୍ଥିରତା ବୃଦ୍ଧିପାଉଛି, ତାହାର ସୃଷ୍ଟି ରାଜନୀତି ଓ ନିର୍ବାଚନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରୁ । ରାଜନୀତି ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ନୀତି । ରାଜନୈତିକ ନେତା ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ନିର୍ବାଚନର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ଅଂଶ । କିନ୍ତୁ ନିର୍ବାଚନରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେଲାବେଳେ ଏତେ ପ୍ରଚାର, ଅପପ୍ରଚାର, ପରନିନ୍ଦାରେ ଲିପ୍ତ ରହିବା ଦୁଃଖଦାୟକ । ବାସ୍ତବ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ତଥା ଶିକ୍ଷା ଓ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ସହଜରେ କିପରି ଲୋକଙ୍କୁ ପ୍ରାପ୍ତ ହେବ ସେ କଥା ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ କାହାର ସମୟ ନାହିଁ!
